ΟΣΤΕΟΕΙΔΕΣ ΟΣΤΕΩΜΑ – ΟΣΤΕΟΒΛΑΣΤΩΜΑ ΤΟΞΟΥ – ΣΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ 6ου ΑΥΧΕΝΙΚΟΥ ΣΠΟΝΔΥΛΟΥ : ΟΠΙΣΘΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΘΙΑ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

ΟΣΤΕΟΕΙΔΕΣ ΟΣΤΕΩΜΑ – ΟΣΤΕΟΒΛΑΣΤΩΜΑ ΤΟΞΟΥ – ΣΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ 6ου ΑΥΧΕΝΙΚΟΥ ΣΠΟΝΔΥΛΟΥ : ΟΠΙΣΘΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΘΙΑ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Ιστορικό

Το πάσχον άτομο, σε ηλικία 17 ετών περίπου, άρχισε να αιτιάται δια πόνο συνεχή και αρκετά έντονο εντοπιζόμενο στην (Αρ) περιοχή της Αυχενικής Μοίρας στης Σπονδυλικής Στήλης (ΑΜΣΣ).   Δεν υπήρχε προφανής αιτία για την εμφάνιση του πόνου, ο οποίος παρέμενε σταθερός και προοδευτικά επιδεινωνόταν. Επειδή θεωρήθηκε ότι είχε προκληθεί «ψύξη» του αυχένα λόγω της εποχής, το πάσχον άτομο υποβλήθηκε στην συνήθη φυσιοθεραπευτική αγωγή, φόρεσε μαλακό αυχενικό κολλάρο και έλαβε μυοχαλαρωτικά και αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Επειδή οι ενοχλήσεις επέμεναν, υποβλήθηκε σε ακτινολογικό έλεγχο, ο οποίος περιλάμβανε απλές ακτινογραφίες και Αξονική Τομογραφία της ΑΜΣΣ.

 

Εικόνα 1 (α, β) : Προσθιοπίσθια και πλάγια ακτινογραφία της ΑΜΣΣ. Στο αριστερό τόξο του 6^ου αυχενικού σπονδύλου και συγκεκριμένα στην περιοχή του ισθμού (Pars Interarticularis), παρατηρείται η ύπαρξη πυκνής στρογγυλής περιοχής, η οποία περιβάλλεται από κυκλοτερή οστική αραίωση.

 

Εικόνα 2 (α, β)  Αξονική Τομογραφία της ΑΜΣΣ

Εγκάρσια τομή
α.  στο επίπεδο του 6^ου αυχενικού σπονδύλου. Παρατηρείται η ύπαρξη ωοειδούς πυκνωτικής  εστίας με σαφώς αφοριζόμενα όρια και περιβαλλόμενης από οστεοαραιωτικής άλω στο  αριστερό τόξο του αυχενικού σπονδύλου. Παρατηρείται επίσης πυκνωτική εστία στην αριστερή οπίσθια γωνία του συστοίχου αυχενικού σπονδύλου.

β. Τομή εγκάρσια της Αξονικής Τομογραφίας σε άλλο επίπεδο του 6^ου αυχενικού σπονδύλου. Παρατηρείται η οστεοπυκνωτική εστία η οποία σε μεγάλη έκταση περιβάλλεται από την αραιωτική άλω. Η οστεοπυκνωτική  εστία βρίσκεται στον ισθμό (Pars Interarticularis) του (Αρ) σπονδυλικού τόξου και εκτείνεται μέχρι την οπίσθια άνω γωνία του σύστοιχου σπονδυλικού σώματος.

 

Εικόνα 3  (α, β , γ) Προεγχειρητική Μαγνητική Τομογραφία της ΑΜΣΣ

α.  Οβελιαία Τομή, Ακολουθία Τ2. Παρατηρείται αλλαγή του σήματος του σπονδυλικού σώματος, που αποδίδεται σε αντιδραστικό οστικό οίδημα.

β και γ.  Εγκάρσια τομή, Ακολουθία Τ1. Παρατηρείται παθολογική οστική εστία στο οπίσθιο αριστερό τόξο και στην αριστερή οπίσθια γωνία του σπονδυλικού σώματος (Α6).

 

Εικόνα 4 :Pαδιοϊσοτοπικός έλεγχος σκελετού με Tc-MDP και γ-camera. Παρά την κακή ποιότητα της εικόνας, γίνεται αντιληπτό ότι υπάρχει αυξημένη συγκέντρωση του ραδιοϊσοτόπου στην κατώτερη περιοχή της ΑΜΣΣ

Δεδομένου ότι τα ακτινολογικά ευρήματα έθεταν σαν πιθανότερη διάγνωση την ύπαρξη οστεοειδούς οστεώματος, εντοπιζόμενου στο αριστερό τόξο του 6ου αυχενικού σπονδύλου, κρίθηκε σκόπιμο να τεθεί το πάσχον άτομο σε ειδική φαρμακευτική αγωγή με τη χορήγηση Aspirin καθημερινά. Διαφορική διάγνωση ακτινολογικά έγινε προς το οστεοβλάστωμα, το οποίο είναι “συγγενής” καλοήθης νεοπλασία του οστίτου οστού, η οποία όμως έχει μεγαλύτερη έκταση από το οστεοειδές οστέωμα.

Πράγματι με τη λήψη Aspirin, το πάσχον άτομο απαλλασσόταν από τον πόνο για 5-6 ώρες περίπου, επειδή όμως δεν ήταν δυνατόν να λαμβάνει χρονίως Aspirin, αποφασίσθηκε να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση για να αφαιρεθεί η νεοπλασματική εστία.

Η χειρουργική επέμβαση πραγματοποιήθηκε με οπίσθια προσπέλαση στο επίπεδο Α5-Θ1 της ΑΜΣΣ. Η εστία της καλοήθους οστικής νεοπλασίας, εντοπίσθηκε από την ανεύρεση σκληρής λευκόφαιης περιοχής στο πλάγιο (Αρ) όγκωμα του σπονδυλικού τόξου του 6ου αυχενικού σπονδύλου. Η εστία αφαιρέθηκε μέχρι προσθίου φλοιού του τόξου-πετάλου και φάνηκε ο νωτιαίος σάκος-μυελός.

Η αφαιρεθείσα οστική εστία, στάλθηκε προς Παθολογοανατομική εξέταση το αποτέλεσμα της οποίας ήταν θετικό για την ύπαρξη της καλοήθους οστικής νεοπλασίας,  οστεοειδές οστέωμα.

Περαιτέρω :

1.Από το αριστερό λαγόνιο οστούν οπίσθια, λήφθηκε για οστικό μόσχευμα το έξω τοίχωμα αυτού, προκειμένου να τοποθετηθεί για οστική σπονδυλοδεσία μεταξύ του 5ου και 6ου αυχενικού σπονδύλου.

2.Διπλό πολυκλωνικό σύρμα τύπου Harchill περιελίχθηκε στη βάση ακανθωδών αποφύσεων του 6ου και 7ου αυχενικού σπονδύλου, για επιτευχθεί ακινητοποίηση της περιοχής. Το ληφθέν αυτόλογο οστικό μόσχευμα, διαμορφώθηκε σε σχήμα «Η» ώστε να τοποθετηθεί μεταξύ των ακανθωδών αποφύσεων και των τόξων-πετάλων του 6ου και 7ου αυχενικού σπονδύλου.

 

Εικόνα 5 Διεγχειρητική φωτογραφία. Έχει αφαιρεθεί η εστία του οστεοειδούς οστεώματος από το (Αρ) τόξο-όγκωμα (lateral mass) του 6ου αυχενικού σπονδύλου.

Εικόνα 6  Διεγχειρητική φωτογραφία. Διπλά σύρματα έχουν περάσει από τη βάση των ακανθωδών αποφύσεων του 6ου και 7ου αυχενικού σπονδύλου. Ισχυρά ράμματα έχουν σταθεροποιήσει το λαγόνιο αυτομόσχευμα εκατέρωθεν των ακανθωδών αποδύσεων και των τόξων του 6ου και  7ου αυχενικού σπονδύλου.

Η διεγχειρητική και άμεση μετεγχειρητική πορεία υπήρξε ομαλή. Το πάσχον άτομο  κινητοποιήθηκε φορώντας ημίσκληρο αυχενικό-θωρακικό κηδεμόνα για περίοδο έξη μηνών.  

 

Εικόνα 7  (α, β)  Προσθιοπίσθια (α) και πλάγια (β) ακτινογραφία του ΑΜΣΣ μετά την χειρουργική επέμβαση. Παρατηρείται ότι υφίσταται σταθερότητα της σπονδυλικής στήλης στο επίπεδο Α6/Α7  και επιπλέον τα σύρματα είναι ακέραια.

Το πάσχον άτομο επανήλθε στις συνήθεις ήπιες καθημερινές δραστηριότητες, έχοντας ελάχιστο πόνο για τους επόμενους 16 μήνες. Τότε άρχισε να παραπονείται για εντονότερο πόνο αριστερά στον αυχένα, με επέκταση προς την (αρ) ωμοπλάτη, ώμο και άνω άκρο, στην περιοχή διανομής της Α6 ρίζας.  Υποβλήθηκε τότε σε έλεγχο της ΑΜΣΣ δια Μαγνητικής Τομογραφίας.

 

Εικόνα 8 (α, β)

α.  Ακολουθία Τ1 – Εγκάρσια τομή
β.  Ακολουθία Τ2 – Οβελιαία (sagittal) τομή
Παρατηρείται η ύπαρξη πυκνωτικής εστίας, κυκλοτερής, εντοπιζόμενης με σαφή όρια, στην οπίσθια άνω αριστερή περιοχή του σώματος του 6ου αυχενικού σπονδύλου, με προβολή προς το σύστοιχο μεσοσπονδύλιο τρήμα.

 

Στη διαφορική διάγνωση ετέθησαν η ύπαρξη ενχοδρώματος και η πιθανότητα ευθύς εξ αρχής να υπήρχε οστεοβλάστωμα εκτεινόμενο στο αριστερό τόξο και οπίσθια άνω γωνία του σώματος του 6ου αυχενικού σπονδύλου.

Διερευνήθηκε τότε το ενδεχόμενο  να αντιμετωπισθεί η νεοπλασματική εστία δια ακτινοβολίας. Οι ακτινοθεραπευτές όμως ήσαν εξαιρετικά επιφυλακτικοί για την ακτινοθεραπεία διότι :

α.  δεν ήταν μετά βεβαιότητας γνωστή η φύση της νεοπλασίας και

β.  διότι υπήρχε ο φόβος πιθανής μελλοντικής εξαλλαγής, αν και η γνώμη τους ήταν ότι επρόκειτο περί καλοήθους νεοπλασίας.

Είκοσι δύο περίπου μήνες μετά την οπίσθια χειρουργική επέμβαση, πραγματοποιείται χειρουργική επέμβαση, προκειμένου να αφαιρεθεί η περιοχή του σώματος του 6ου αυχενικού σπονδύλου που είχε εντοπισθεί δια της Μαγνητικής Τομογραφίας να παρουσιάζει μεταβολή του φυσιολογικού σήματος.

Κατόπιν πρόσθιας προσπέλασης στην ΑΜΣΣ  έγιναν τα εξής:

α.  αφαίρεση του μεσοσπονδύλιου δίσκου Α5-Α6.

β.  αφαίρεση του (α) τμήματος του σώματος του 6ου αυχενικού σπονδύλου κατά τα άνω 3/4 πλαγίως, μέχρι και την σπονδυλική αρτηρία, η οποία ψηλαφήθηκε να πάλλει.

γ.  και οπισθίως μέχρι αφαίρεσης του σύστοιχου οπίσθιου επιμήκους συνδέσμου.

δ.  ο οστίτης ιστός αποκαλύφθηκε μέχρι υγιούς και τα αφαιρεθέντα τεμάχια (γκρίζα-μελανά) εστάλησαν για ιστολογική εξέταση.

ε.  λήφθηκε λαγόνιο αυτομόσχευμα που τοποθετήθηκε μεταξύ του 5ου και 6ου αυχενικού σπονδύλου (στο ήμισυ).

ζ.  σταθεροποιήθηκε η περιοχή Α5-Α6 με πλάκα εκ τιτανίου.

Εικόνα 9

Διεγχειρητική φωτογραφία. Δεν έχει τοποθετηθεί βίδα κάτω αριστερά, διότι δεν υπήρχε αρκετό σπονδυλικό σώμα ώστε να σταθεροποιηθεί η βίδα. Η διεγχειρητική και άμεση μετεγχειρητική πορεία, υπήρξε πολύ καλή. Το πάσχον άτομο φόρεσε ειδικό αυχενικό κηδεμόνα τύπου ΜΙΑΜΙ για περίοδο τεσσάρων μηνών.

Εικόνα 10  (α, β)

Προσθιοπίσθια (α) και πλάγια (β) ακτινογραφία, τρείς μήνες μετεγχειρητικά. Παρατηρείται ότι υφίσταται σταθερότητα στην ΑΜΣΣ και ακεραιότητα των χρησιμοποιηθέντων υλικών σπονδυλοδεσίας.

 

Το συμπέρασμα της Ιστολογικής εξέτασης ήταν ότι πρόκειται περί καλόηθους οστεοβλαστικού νεοπλάσματος. Η διαφορική διάγνωση είναι μεταξύ οστεοειδούς οστεώματος και οστεοβλαστώματος, με πιθανότερο το δεύτερο. Θα πρέπει όμως να συνεκτιμηθούν και τα κλινικά και απεικονιστικά στοιχεία Η παθολογοανατομική εξέταση έδειξε οτι υφίστανται στοιχεία συμβατά με αντιδραστικό ιστό ως επί οστεοειδούς οστεώματος με ασάφεια προς εκείνα οστεοβλαστώματος.

 

«Νοσοκομείο … – Παθολογοανατομικό Εργαστήριο.

ΕΚΘΕΣΗ ΙΣΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ : Τα πολλαπλά οστικά αποτρίμματα Α6 σπονδύλου που παραλάβαμε, έχουν μεγαλύτερη διάμετρο μέχρι 0,5 εκ. (τομές Α) και τα πολλαπλά τεμάχια από τη σπονδυλική βλάβη έχουν επίσης μεγαλύτερη διάμετρο μέχρι 0,5 εκ. (τομές Β). Το υλικό εγκλείσθηκε ολικά στην παραφίνη. Στην ιστολογική εξέταση παρατηρούνται αναστομούμενες παχειές κατά το πλείστον δοκίδες ανακατασκευαζόμενου οστού, οι οποίες επενδύονται κατά το πλείστον από λεπτή λωρίδα οστεοειδούς ή συνεχή στιβάδα οστεοβλαστών. Οι μεταξύ των οστεοδοκίδων χώροι γεμίζουν με χαλαρό αγγειοβριθή ινώδη συνδετικό ιστό. Κατά τόπους παρατηρούνται λίγα πολυπύρηνα γιγαντοκύτταρα τύπου οστεοκλαστών. Δεσμίδες ατρακτοειδών κυττάρων, ατυπία ή πυρηνοκινησίες δεν είναι εμφανείς. Τα όρια της βλάβης είναι ομαλά και σε μία θέση περιβάλλονται από λεπτή λωρίδα συμπαγούς οστίτη ιστού.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ : Ιστολογική εικόνα καλοήθους οστεοβλαστικού νεοπλάσματος. Η διαφορική διάγνωση είναι μεταξύ οστεοειδούς οστεώματος και οστεοβλαστώματος με πιθανότερο το δεύτερο. Θα πρέπει όμως να συνεκτιμηθούν και τα κλινικά και απεικονιστικά στοιχεία.

-Ιατρός-Παθολογοανατόμος-Διευθυντής-

Τέσσερα χρόνια μετεγχειρητικά, υφίσταντο ελάχιστες και ασαφείς ενοχλήσεις και δεν παρουσίασε  νευρολογικό πρόβλημα. Ο ακτινολογικός έλεγχος έδειξε ότι τα υλικά της σπονδυλοδεσίας ήταν ακέραια. Για την διευκρίνηση των ασαφών ενοχλήσεων, πραγματοποιήθηκε έλεγχος δια Μαγνητικής Τομογραφίας.

Εικόνα 11 (α, β, γ, δ)

Μετεγχειρητική Μαγνητική Τομογραφία της ΑΜΣΣ

α.  Στεφανιαία (coronal) τομή – Ακολουθία Τ2 – β.  Οβελιαία (sagittal)  τομή – Ακολουθία Τ2  – γ, δ.  Εγκάρσια (axial) τομή – Ακολουθία Τ2  Παρατηρείται ότι:
α.  Δεν υφίσταται πίεση στον νωτιαίο μυελό
β.  Η θέση των υλικών σπονδυλοδεσίας είναι καλή
γ.  Δεν εντοπίζεται παθολογικός οστίτης ιστός.

 

 

Εικόνα 12 (α, β,)

Ακτινολογική εξέταση 26 χρόνια μετά την δεύτερη επέμβαση. Παρατηρείται εξαιρετική οστική Σπονδυλοδεσία. Τα υλικά που εμφυτεύθηκαν είναι ακέραια και σταθερά στη θέση τοποθέτησής των.

Όπως αναφέρθηκε εκτός ελαχίστων ασαφών ενοχλήσεων δεν υπήρχε πόνος, νευρολογικά προβλήματα, ή ανάγκη λήψης αναλγητικών. Η ασθενής είναι τελείως ασυμπτωματική και έχει πολύ ικανοποιητική κινητικότητα της ΑΜΣΣ.

Παρατηρήσεις

1.Ο πόνος στην αριστερή οπίσθια κάτω περιοχή της ΑΜΣΣ εμφανίσθηκε στο πάσχον άτομο σε ηλικία 12 περίπου ετών χωρίς προφανή αιτία. Ο πόνος ήταν συνεχής, προοδευτικά επιδεινούμενος και βελτιούμενος με τη λήψη Αspirin. Είναι χαρακτηριστική η αποτελεσματική δράση της Aspirin και γενικότερα των σακυλικών στην καλοήθη νεοπλασία του οστίτου ιστού, που είναι το οστεοειδές οστέωμα.

2.Ο εκτεταμένος ακτινολογικός έλεγχος περιλάμβανε τις απλές ακτινογραφίες, την Αξονική και Μαγνητική Τομογραφία και τον Ραδιοϊσοτοπικό έλεγχο με Technetium 99-MDP. Με αυτές τις εξετάσεις εντοπίσθηκε η χαρακτηριστική εστία του οστεοειδούς οστεώματος, στο αριστερό τόξο του 6ου αυχενικού σπονδύλου. Η φωλεά του οστεοειδούς οστεώματος συνήθως είναι μικρότερη από 1,5 εκ. Μπορεί όμως η περιοχή της αντιδραστικής σκλήρυνσης να είναι μεγάλη. Η Αξονική Τομογραφία υπερέχει της Μαγνητικής Τομογραφίας για τη διάγνωση του οστεοειδούς οστεώματος, δεδομένου ότι προσφέρει καλύτερη αντίθεση μεταξύ της διαυγαστικής φωλεάς και του αντιδραστικού οστού. Μικροσκοπικά παρατηρείται σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στη φωλεά και στην περιφερική σκληρυντική περιοχή.

3.Δεδομένου ότι η περιοχή της αντιδραστικής σκλήρυνσης μπορεί να έχει σημαντική έκταση, συχνότατα είναι εξαιρετικά δύσκολη η διαφορική διάγνωση μεταξύ οστεοειδούς οστεώματος και οστεοβλαστώματος. Ωστόσο το οστεοβλάστωμα που είναι καλοήθης σπάνιος όγκος του οστίτη ιστού, μπορεί να λάβει μεγάλες διαστάσεις και δεν υποστρέφει χωρίς θεραπεία. Όταν εντοπίζεται στην Σπονδυλική Στήλη, λόγω του μεγέθους του, μπορεί λόγω πίεσης να προκληθούν νευρολογικά συμπτώματα. Στο οστεοβλάστωμα, ακτινολογικά παρατηρείται οστική καταστροφή με ή χωρίς τη χαρακτηριστική σκλήρυνση που παρατηρείται στο οστεοειδές οστέωμα. Ιστολογικά ανιχνεύονται κύτταρα με πυρήνες κανονικού σχήματος και άφθονο κυτταρόπλασμα. Ο ιστός έχει χαλαρή διάταξη με πολυάριθμα αιμοφόρα αγγεία. Ο όγκος δεν διηθεί το φυσιολογικό δοκιδώδες οστούν αλλά αναμειγνύεται μαζί του.

Επειδή το οστεοβλάστωμα έχει γενικά τα ίδια κλινικά χαρακτηριστικά με το οστεοειδές οστέωμα, η διαφορική διάγνωση μεταξύ των δύο είναι δυσκολότατη καθόσον τα ακτινολογικά τους χαρακτηριστικά δεν είναι απολύτως διακριτά. Βεβαίως, ο πόνος που προκαλεί το οστεοβλάστωμα δεν αντιμετωπίζεται οπωσδήποτε με τα αντιφλεγμονώδη. Ωστόσο, όπως είναι γνωστόν το οστεοβλάστωμα συχνά συνοδεύεται από διήθηση των γειτονικών μαλακών μορίων, γεγονός που εξηγεί την εκδήλωση νευρολογικών συμπτωμάτων λόγω της επέκτασής του στο νωτιαίο σωλήνα.

Ακτινολογικά, η  βλάβη που προξενείται επί οστεοβλαστώματος, απεικονίζεται σαν μια επεκτεινόμενη οστεολυτική αλλοίωση που διηθεί τα γειτονικά μαλακά μόρια, χωρίς όμως την  παρουσία διακένων, γεγονός που τη διαφοροποιεί από την ανευρυσματική κύστη. Η θεραπεία του οστεοβλαστώματος είναι χειρουργική, με ποσοστό υποτροπής περίπου 10% Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις ατελούς αφαίρεσης του όγκου και σε υποτροπές.

4.Στην προκειμένη περίπτωση, είναι σαφές ότι η αφαιρεθείσα καλοήθης νεοπλασματική εστία από το (Αρ) τόξο του 6^ου αυχενικού σπονδύλου ήταν οστεοειδές οστέωμα, δεδομένου ότι είχε όλα τα κλινικά, ακτινολογικά χαρακτηριστικά και την ιστολογική επιβεβαίωση. Λιγότερη σαφή ως προς τη φύση της νεοπλασίας του σπονδυλικού σώματος είναι τα κλινικά, ακτινολογικά και ιστολογικά ευρήματα. Το γεγονός ωστόσο είναι η εξάλειψη των κλινικών συμπτωμάτων μετά την πρόσθια επέμβαση για την αφαίρεση ολοκληρωτικά του προσβεβλημένου (Αρ) ημίσεος του 6^ου αυχενικού σπονδύλου, είτε επρόκειτο περί οστεοβλαστώματος είτε περί οστικής-ιστικής αντίδρασης προς το οστεοειδές οστέωμα του (αρ) τόξου του 6^ου αυχενικού σπονδύλου.

Πρέπει όμως να θεωρείται ότι είναι εξαιρετικά σπάνιο να συνυπάρχουν δύο καλοήθεις οστικές νεοπλασίες στον ίδιο σπόνδυλο.

5.Ο Μεσοσπονδύλιος δίσκος Α5/Α6 αφαιρέθηκε,  διότι αφαιρέθηκαν κατά την πρόσθια προσπέλαση τα άνω ¾  του σπονδυλικού σώματος, οπότε ο μεσοσπονδύλιος δίσκος Α5/Α6 ήταν στον αέρα. Η γενόμενη πρόσθια σπονδυλοδεσία με ομόλογο οστικό μόσχευμα και πλάκα σταθεροποίησης, πέτυχε καλή διαχρονική σταθεροποίηση της ΑΜΣΣ.

6.Είναι ιδιαιτέρως σημαντικό ότι είκοσι τέσσερα χρόνια μετά τη δεύτερη χειρουργική επέμβαση, το πάσχον άτομο είναι πλήρως ελεύθερο συμπτωμάτων με σταθερή την σπονδυλοδεμένη περιοχή, παρά την προβληματικότητα των χρησιμοποιηθέντων μέσων.

Βιβλιογραφία

1. Χρήστος Ζαμπακίδης : Πρωτοπαθείς Οστικοί Όγκοι της Σπονδυλικής Στήλης στην Παιδική και Εφηβική ηλικία.Δημοσίευση στο βιβλίο «Επίκαιρα θέματα Παθήσεων της Σπονδυλικής Στήλης», Κεφάλαιο Α,σελ.115-140 : Εκδότης: Γιώργος Σάπκας, Εκδόσεις: Καυκάς, Αθήνα 2005.

2. Παναγιώτης Παπαγγελόπουλος : Νεοπλάσματα των Οστών. Δημοσίευση στο βιβλίο «Ορθοπαιδική και Τραυματολογία του Μυοσκελετικού Συστήματος» της Πανεπ.Ορθοπ.Κλινικής, Κεφάλαιο 3-σελ. 376-377.Ιατρικές εκδόσεις: Κωνσταντάρας – Αθήνα 2010.

3.Mark D. Miller: Review of Orthopaedics (Review Ορθοπαιδικής Miller)-Επιμέλεια ελληνικής έκδοσης: Γεώργιος Μπάμπης- ιατρικές εκδόσεις: Κωνσταντάρας- Δεκ.2017

4.Sujata Patnaik et al: Imaging features of primary tumors of the spine: A pictorial essay. Indian Journal of Radiology and Imaging. 26(2):279,April 2016.

5.George Sapkas, Nicolas E.Efstathopoulos, Michael Papadakis : Undiagnosed osteoid osteoma of the spine presenting as painful scoliosis from adolescence to adulthood: a case report. PMC 2680392- doi:10.1186/1748-7161-4-9,  27 April 2009.

6. Maqdassy E.G., Bakdash M.M: Osteoid Osteoma of the Spine is an Important Cause of Back Pain: Two Cases and Review. Qatar Medical Journal Vol.14 / Nο.2 , November 2005.

7. Feyza Karagoz Guzey, Burak Eren, Azmi Tufan , Ozgur Aktas & Abdurrahim Tas : Spinal Osteoid Osteoma Associated With Soft Tissue Changes as a Challenging Diagnosis: A Review of the Literature. Shafa Orthopedic Journal: February 28, 2016, 3(1) e4903.

 

Leave a reply →